Ken je dat? Op je boekenplank staan prachtige boeken, maar je komt er maar niet aan toe om ze te lezen. Nu onze jongens wat groter worden (Sven is bijna 8 en Jens is 6) kom ik er weer wat meer aan toe om te lezen. Tijdens onze vakantie nam ik een boek mee dat al jaren stof vangt: ‘Imagine – hoe creativiteit werkt’ van Jonah Lehrer. Ik wilde creatiever worden toen ik het kocht, maar kwam nooit toe aan het boek. Nu wel!
Het staat vol wetenschappelijke onderzoeken naar onze hersenen en sociale leefomgevingen, maar is toch heel toegankelijk geschreven. Als ik een boek lees, doe ik dat altijd op een actieve manier: ik maak notities van de voor mij belangrijkste bevindingen en quotes die me inspireren. Ik deel graag mijn zeven belangrijkste inzichten met je. Hopelijk inspireert het jou net als mij om na de vakantie weer creativiteit in je naar boven te halen!
Inzicht #1: Ontspan voor meer inzicht
Als je je concentreert, richt je aandacht naar buiten op een probleem dat je probeert op te lossen. Dit werkt bij het analytisch oplossen van problemen, maar niet bij het ontdekken van verbanden die tot inzichten leiden. Ontspanning is heel belangrijk om creatieve inzichten te krijgen. Je richt aandacht naar binnen, op een stroom ‘vergezochte associaties’ vanuit de rechter hersenhelft. Soms helpt het om stil te staan bij irrelevante informatie, om alle losse associaties in de verre uithoeken van je hersenen af te luisteren. Soms werkt concentratie niet en laat je fixeren op de verkeerde antwoorden. Pas als je je ontspant en afleiding zoekt, ontdek je het antwoord: het inzicht komt nadat je gestopt bent ernaar te zoeken. ‘Daarom krijgen mensen zo vaak een inzicht onder een warme douche. Voor veel mensen is dat het meest ontspannen deel van de dag’.
Vooral de vroege ochtend kort nadat we wakker zijn geworden, is een ideaal moment voor inzichten. De slaperige geest is ontspannen en ongeordend en staat open voor allerlei onconventionele ideeën. Dat is dus een goed moment voor creatief werk zoals schrijven of iets maken. Dagdromen stimuleert ook creativiteit. Het helpt om verborgen verbanden te vinden om een probleem op te lossen en dat is de essentie van creativiteit. Maak dus eens een dagdroomwandeling zonder plan. Laat je gedachten gaan waar ze willen gaan. Dan komen de beste ideeën.
Inzicht # 2: Zie creativiteit als een proces van onthulling
Toch is doorzettingsvermogen ook belangrijk voor het creatieve proces. Dat is het vermogen om naar een probleem te staren totdat je de oplossing ziet. ‘Die oplossing zal niet plotseling arriveren, in een flits van inzicht. Integendeel, het zal langzaam onthuld worden, zoals een kustlijn die uit de wolken tevoorschijn komt.’ Je kunt niet altijd wachten tot een inzicht je vindt; soms moet je er zelf naar op zoek. Zelfs als je een waardevolle openbaring hebt gehad, is dat nieuwe idee bijna nooit het einde van het creatieve proces. De grootste openbaringen zijn vaak nog niet af. Het idee moet verfijnd worden. Dat werk is niet altijd leuk, maar wel essentieel. ‘Een goed gedicht is nooit makkelijk. Het moet uit ons getrokken worden, als een splinter.’
Als je dichter bij de oplossing komt dan moet je dus even doorploeteren. Deze vorm van creativiteit, bestaat vooral uit zweet, zwaarmoedigheid en falen. Dat proces is soms de enige manier om verder te komen. Blijf dus denken, want de volgende gedachte zou wel eens het antwoord kunnen zijn. In het ‘proces van onthulling’ snij je alles weg wat te veel is. Zo redigeert een schrijver zijn teksten en maakt een kunstenaar een beeldhouwwerk. Met de aandacht die helpt om iets werkelijk te bevatten, om je er volledig van bewust te worden.
Inzicht #3: Laat los
Wij leggen vaak onze eigen creativiteit vaak aan banden. Wij maken ons zorgen dat we de verkeerde noot zullen spelen of iets verkeerds zullen zeggen. Die zorgen, zorgen ervoor dat er uiteindelijk niets komt. Maar wij hebben allemaal een enorme reserve aan ongebruikte creativiteit in ons. Het verlangen om iets moois te maken en ons te uiten is geen zeldzame drang die alleen mensen met een artistieke opleiding hebben. Picasso zei: ‘Ieder kind is een kunstenaar. Het probleem is hoe we een kunstenaar moeten blijven als we groot worden.’ Dat klopt ook, want op latere leeftijd zorgen onze hersenen ervoor dat we onszelf steeds meer schamen, afschermen en beperken. De kunst is om dat los te laten.
Dat loslaten doe je al tijdens je slaap. ‘Slapen is het toppunt van genialiteit. De reden dat dromen zo’n belangrijke bron van creativiteit zijn, is dat wij worden blootgesteld aan verrassende verlangens en vreemde ideeën zodra de gespannen prefrontale cortex zichzelf heeft uitgeschakeld. De meeste van die nieuwe ideeën zullen, uiteraard, onbruikbaar zijn. Maar soms, als we geluk hebben, vinden we onze antwoorden midden in de nacht.’
Inzicht #4: Kijk met de frisse blik van een buitenstaander
We denken vaak dat technische problemen alleen opgelost kunnen worden door mensen met specialistische kennis, maar dat hoeft niet. Mensen diep binnen een vakgebied hebben vaak een soort intellectuele handicap. Daardoor blijft een onmogelijk probleem onmogelijk. Soms kan er pas een oplossing worden gevonden als het wordt gedeeld met gemotiveerde buitenstaanders. Oplossers kunnen een brug tussen verschillende kennisgebieden vormen – ze nemen de oplossingen en benaderingen uit het ene gebied en passen die toe op andere gebieden. ‘Vernieuwing voltrekt zich aan de grens van disciplines.’ Ook al leven we in een wereld die insiders verafgoodt, het blijkt dat deskundig worden ten koste gaat van creativiteit.
Jonge mensen kunnen profiteren van hun status als buitenstaander. Ze zijn eerder bereid om radicale nieuwe ideeën te omhelzen en komen eerder in opstand tegen de status quo. Maar eigenlijk kan iedereen zijn hele carrière blijven vernieuwen zolang je het perspectief van de buitenstaander behoudt. ‘Outsidercreativiteit’ is geen levensfase – het is een instelling. Je kunt outsiderperspectief kweken door te reizen, door te zorgen dat je meer verschillen ervaart. Je gedachten worden namelijk onbewust beperkt door het vertrouwde. Als schrijver kun je buitenstaander worden van je eigen werk door het weg te leggen en te zorgen dat je vergeet wat je precies hebt geschreven. Als je het dan later weer pakt, kun je het veel beter redigeren.
Inzicht #5: Ga genoeg om met andersdenkenden
Te weinig ‘sociale intimiteit’ in een groep mensen zorgt ervoor dat het lastiger is om ideeën uit te wisselen omdat mensen elkaar niet goed genoeg kennen en begrijpen. Maar te veel sociale intimiteit is ook niet goed omdat mensen dan te veel op dezelfde manier denken. Het is dus de kunst om in een groep of een bedrijf de juiste balans te vinden tussen mensen die elkaar kennen en ‘outsiders’ met een andere achtergrond en die anders denken. Dit zorgt direct voor meer creativiteit.
Ruimte voor sociale interactie is hiervoor heel belangrijk. Gesprekken op bijvoorbeeld een kantoor hebben zo’n sterk effect dat alleen al het voeren van meer gesprekken de creatieve productie enorm kan laten toenemen; mensen krijgen meer nieuwe ideeën als ze met meer mensen praten. Dat suggereert dat de belangrijkste plek in elk kantoor de koffieautomaat is. Pixar is een schoolvoorbeeld van een bedrijf waarin de nadruk op teamwerk vanaf het begin heeft gezorgd voor succes.
Inzicht #6: Verwelkom kritiek als een cadeau
Binnen veel bedrijven wordt er gebrainstormd om creativiteit te stimuleren. Er is alleen één probleem met brainstormen: het werkt niet, dit blijkt na jarenlang onderzoek. Groepen die brainstormen komen op veel minder goede ideeën dan mensen die alleen werken en later hun ideeën uitwisselen. Brainstormen maakt groepen zelfs minder creatief. Dit komt doordat kritiek en discussie heel belangrijk is voor groepscreativiteit. En de opdracht ‘lever geen kritiek’ is de meest belangrijke instructie bij het brainstormen.
Je verbeelding wordt echter uitgedaagd als ze ‘aangevallen’ wordt. Kritiek leidt tot meer nieuwe ideeën omdat het je stimuleert om je volledig met het werk van anderen bezig te houden. Je denkt na over hun concepten omdat je ze echt wilt verbeteren; imperfectie zet ons aan tot echt luisteren. Durf dus om kritiek te vragen en die te ontvangen als een cadeau. Durf een discussie aan te gaan. Wat je met elkaar kunt afspreken is te ‘plussen’: als er werk bekritiseerd wordt, moet de kritiek ook een plus bevatten, een nieuw idee dat op een productieve manier voortbouwt op de fouten. Dit wordt ook wel eens ‘feed forward’ genoemd.
Inzicht #7: Ga naar de stad voor creativiteit
De bevolkingsdichtheid van de stad maakt deze een bron van creativiteit. Grote steden dwingen ons tot contacten met mensen op verschillende ‘sociale afstanden’, waardoor we te maken krijgen met veel verschillende wereldbeelden. Mensen worden productiever als ze bij elkaar komen: ze wisselen meer ideeën uit en vernieuwen meer. Steden zijn een onuitputtelijke bron van ideeën. Als ze groter worden, gaat alles steeds sneller en drukke ruimtes dwingen ons tot interactie. Steden zorgen voor ‘serendipiteit’. Ze laten ons ideeën verkennen die we niet uit onszelf zouden verkennen en praten met onbekenden die we anders zouden negeren. Dat proces is niet altijd fijn – er is een reden waarom mensen naar de voorsteden verhuizen – maar het is wel essentieel.
Zwakke sociale banden oftewel je netwerk zijn een essentieel bestanddeel van creativiteit. De meeste creatieve ideeën ontstaan niet als we alleen zijn. Ze komen voort uit onze sociale kringen, uit de verzameling kennissen die tot nieuwe gedachten inspireren. Soms zijn de belangrijkste mensen in ons leven mensen die we amper kennen. Zelfs in dit technologietijdperk worden we nog altijd intelligent door de omgang met andere intelligente mensen. Onze belangrijkste nieuwe ideeën krijgen we niet via een beeldscherm. De beperkingen van technologie zouden ons moeten inspireren om onze online interacties te heroverwegen. Digitale contacten moeten ons niet afleiden van echte relaties, van de analoge gesprekken in de tastbare wereld. Ze moeten deze aanvullen. Onze online wereld moet beter worden in het vergroten van serendipiteit. Soms is het belangrijkste idee namelijk dat waarvan we niet eens wisten dat we het nodig hadden.
En nu?
Veel van wat er in dit boek staat komt ook in andere boeken voor zoals ‘het slimme onbewuste’ (ook een aanrader) maar is hier helemaal op creativiteit gericht. Mijn samenvatting doet geen recht aan het boek: het staat vol met prachtige verhalen en voorbeelden van grote denkers, kunstenaars en inspirerende organisaties. Ik zou je zeker aanraden om het te lezen!
De huidige Corona-tijden zorgen er helaas voor dat er een stuk minder ruimte is voor face-to-face (spontane) sociale interactie en serendipiteit. Maar een aantal ideeën kun je ook tijdens het thuis werken toepassen: zorgen voor voldoende pauzes en rust. Af en toe een ‘dagdroomwandeling’ maken. Ruimte maken om te ontspannen en te ‘spelen’ ook al lijkt dat misschien tijdverspilling. Af en toe eens vroeg op staan en gewoon een stuk schrijven of iets anders creatiefs doen wat je al een tijdje zou willen doen. Niet alleen maar netwerken via LinkedIn, maar ook mensen uit je netwerk zomaar eens bellen om bij te kletsen. ‘Feed forward’ vragen aan mensen uit je netwerk op projecten waar je aan werkt. En af en toe eens op een Coronaproof samenwerkplek gaan zitten. Ik heb genoeg creatieve voornemens voor de komende tijd!
Vond je dit interessant? Volg mij op LinkedIn en Instagram om op de hoogte te blijven van mijn blogs en updates!
